Wijsheid boven NAP #2

Nederweetje 2 – Nederlands volkslied

De worsteling van Willem de Zwijger

door: Astrid Jansen

In Nederweetje #1 las je over Willem I, onze eerste echte koning én verre nazaat van de Vader des Vaderlands: Willem van Oranje. Hij groeide op aan het hof van een Spaanse koning in Brussel. Deze koning én keizer was een machtige heerser die Willem als jongeling in vertrouwen nam en hem een rol gaf in het bestuur van de Lage Landen.

Willem diende aanvankelijk de koning die hem had opgeleid, en later ook diens zoon. Maar tegen de tijd dat hij zich verzette, was hij al zeer kritisch op het Spaanse bewind. De beroemde regel Den Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd uit het Wilhelmus klinkt misschien als blinde trouw, maar weerspiegelt juist het spanningsveld waarin Willem zich bevond. Hij koos niet zomaar voor opstand, maar worstelde met zijn plichtsgevoel. Zijn eerbied was echt, maar zijn geweten won uiteindelijk. En dat zingt dus letterlijk door in ons volkslied.

Naar welke koning wordt verwezen in ‘De koning van Hispanje, heb ik altijd geëerd’?

A: Karel V
B: Filips II
C: Carlos I

Willem van Oranje doelde met die regel op Karel V, de Spaanse koning en landsheer van de Nederlanden. Toen diens zoon Filips II het stokje overnam, veranderde de sfeer. Onder hem werd de onderdrukking heviger en raakte Willem juist in opstand. Die ‘eerbied’ gold dus vooral de oude koning: Karel V, in Spanje bekend als Carlos I. Maar omdat het Wilhelmus in het Nederlands is geschreven, is A: Karel V het correcte antwoord. Hieronder lees je de uitgebreide historie van ons Volkslied. 

---

Van Willem tot Willem
Willem I was, zoals we lazen in Nederweetje #1, onze eerste echte koning. Maar hij was dus niet de eerste die zich sterk maakte voor ons land. Willem van Oranje-Nassau, beter bekend als Willem de Zwijger, stond eeuwen eerder aan de wieg van het onafhankelijke Nederland. Koning Willem I was een achter-achter-achter-achter-achter-achterkleinzoon (7 generaties na) van Jan VI, de jongere broer van Willem van Oranje. Deze Vader des Vaderlands was een van de invloedrijkste edellieden in de Nederlanden. Naar hem is ons volkslied, het Wilhelmus, genoemd. En dat verklaart meteen een aantal opvallende regels.

Strijdlied uit De Opstand
Het Wilhelmus is niet zomaar een lied. Het is een van de oudste overgeleverde liederen ter wereld, hoewel het oorspronkelijk geen volkslied is, maar een strijdlied uit De Opstand, de periode van de Spaanse overheersing. De tekst is geschreven in de ik-vorm, alsof Willem van Oranje zelf aan het woord is. De zestiende-eeuwse melodie van het Wilhelmus weerklonk al tijdens het beleg van Chartres door soldaten die hun moed bij elkaar zongen. 

Nederlandse trots
Rond 1572 dook de tekst op, geschreven door de trouwe rechterhand van Willem van Oranje. In 1626 kreeg de melodie een vaste plek in Nederlandtsche Gedenck-clanck, een hit onder Oranjegezinden. Een leuk weetje: de beginletters van de vijftien coupletten spellen ‘Willem van Nassov’ – geen spelletje, maar serieuze symboliek.
In de achttiende eeuw groeide het Wilhelmus uit tot hét strijdlied van Oranje-aanhangers. Pas op 10 mei 1932 werd het officieel ons volkslied. Bij nationale gelegenheden hoor je meestal alleen het eerste couplet (soms aangevuld met het zesde), genoeg om de Nederlandse trots te laten horen!

Van Duitsen bloed
Het klinkt vreemd, maar “van Duitsen bloed” betekent simpelweg dat Willem uit het Duitse vorstengeslacht Nassau kwam. Dat zit zelfs in zijn volledige naam: Willem van Oranje-Nassau. Oranje slaat op een vorstendom (Orange) in Frankrijk dat hij erfde; Nassau op zijn geboortegrond en familiegebied in wat nu Duitsland is. Hij groeide op als katholiek, want dat was verplicht aan het hof van Karel V. Maar later sloot Willem zich aan bij het protestantse geloof. Niet omdat hij zo vroom was, maar omdat hij vrijheid van godsdienst belangrijk vond en zich – uiteindelijk -verzette tegen de wrede vervolging van andersdenkenden.

God en gewetensvrijheid
Het Wilhelmus is doorspekt met verwijzingen naar God. In die tijd was religie allesbepalend. De Opstand tegen Spanje draaide dan ook niet alleen om macht of belastingdruk, maar vooral om geloof. De Spaanse koning Filips II wilde het katholicisme opleggen als enige toegestane godsdienst, terwijl steeds meer Nederlanders protestants werden. Willem van Oranje koos na wat gedrentel de kant van de verdraagzaamheid. Zijn strijd was niet zozeer tégen katholieken, maar tegen religieuze onderdrukking. Of, zoals het in het Wilhelmus klinkt:
Dat u de Spanjaards krenken, o edel Neerland zoet…
Vrij vertaald: als ze jou kwaad doen, lief Nederland, dan breekt mijn hart.

Wilhelmus va-han Na-ha-sou-we
We zingen het eerste couplet Wilhelmus tegenwoordig nog bij internationale sportwedstrijden, de daar gewonnen medailles en voor de koning. Maar ooit was het hele lied een van verzet, naast andere propagandamiddelen als pamfletten en prenten. Dit strijdlied ligt aan de basis van het Wilhelmus. Nadat burgers al in opstand waren gekomen, nam Willem op een gegeven moment de leiding. Deze decennia durende volksbeweging tegen de Spaanse onderdrukking groeide uiteindelijk uit tot een onafhankelijk land. Daarom wordt Willem van Oranje ook wel de Vader des Vaderlands genoemd. Zijn bijnaam “de Zwijger” kreeg Willem waarschijnlijk omdat hij zijn mond hield toen het moest, bijvoorbeeld toen hij weigerde protestanten te verraden aan de Spaanse koning. Niet erg gewaardeerd in Madrid, zullen we maar zeggen.

Wrede hertog
Die strijd tegen Spanje duurde maar liefst tachtig jaar. Al in de beginjaren besloot Willem de Zwijger de gevluchte en strijdlustige protestanten te steunen. Dat waren geen lieverdjes, maar de enigen die de strijd tegen Alva aan durfden. Willem had geen andere keus en had deze mannen nodig om af te rekenen met de door Filips II benoemde landvoogd van de Nederlanden: de gevreesde en wrede hertog van Alba, kort gezegd: Alva. 

Water als wapen
Deze protestantse opstandelingen streden vooral op het water en noemden zichzelf daarom de Watergeuzen. Op zee kaapten ze schepen. Plaatsen langs kust en rivieren plunderden ze. Bij toeval speelden ze een grote rol in de vroege successen, zoals de inname van Den Briel. Maar het Nederlandse landschap hielp een handje mee in hun successen. In het volgende weetje lees je hoe wij ons land niet alleen droog hielden, maar het juist ook expres nat maakten om de vijand te stoppen. Te beginnen tegen de Spanjaarden. Dat bleek zó succesvol, dat we een hele waterlijn aanlegden. Zodat we na de Spaanse overheersing ons konden verdedigen tegen andere bezetters.

Tekst vergeten van ons volklied? Lees ‘m hier na
Je vindt daaronder ook de oorspronkelijke tekst uit de Middeleeuwen. Het geeft een beeld van toen uit het perspectief van Willem van Oranje-Nassau.