Ga naar inhoud Ga naar hoofdnavigatie Ga naar footer

Wijsheid boven NAP #3

Tachtigjarige Oorlog en Watermanagement

Door: Astrid Jansen

Water als wapen tegen de Spanjaarden

Lang voordat Spanje en Nederland elkaar vonden in tapas, voetbal en vakantieliefdes, vochten we tachtig jaar lang een verbeten strijd uit. En hoe verdedig je een plat, nat land zonder bergen? Precies: met nóg meer water!

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog zetten de Nederlanders stukken land bewust onder water om de Spaanse troepen tegen te houden. Zo ontstond het slimme systeem van wat we later de waterlinies gingen noemen.
Een Spaanse soldaat kon misschien vechten als een leeuw, maar zwemmen in moerassige weilanden met z’n harnas aan… dat werd ‘m niet.

Dus ja, watermanagement was bij ons al strategisch erfgoed lang voordat het een modewoord werd

Wanneer begon de Tachtigjarige Oorlog en wanneer eindigde deze?

A: 1418-1498
B: 1568-1648
C: 1622-1702

Spanjaarden in de polderklei
Wat doe je als je land te laag ligt om goed te verdedigen? Dan maak je van je zwakte een kracht! In de 16e eeuw, tijdens de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje die van 1568 tot 1648 duurde, bedachten de Nederlanders een slimme manier om hun vijanden tegen te houden: het onder water zetten van het land. Niet te diep, want dan konden er boten overheen. Maar ook niet te ondiep, want dan konden ze er gewoon doorheen lopen. Precies goed dus: water tot aan de knieën. Zompig, glad, gevaarlijk en vooral: onbegaanbaar voor soldaten, paarden én kanonnen.

Leids ontzet effectief
De eerste grote test van deze waterverdediging kwam in 1574, tijdens het Leidens Ontzet. Terwijl de Spanjaarden de stad belegerden en de hongersnood toenam, besloten de opstandelingen tot een drastische maatregel: ze zetten de dijken open. Het water steeg langzaam, maar onverbiddelijk. Spaanse soldaten zakten weg in het slijk en moesten zich terugtrekken.

Watergeuzen en haring
Via het ondergelopen land bereikten de Watergeuzen (Nederlandse opstandelingen die via het water opereerden) uiteindelijk de stad Leiden. Op 3 oktober brachten ze haring en wittebrood naar de uitgehongerde inwoners: een bevrijdingsmaal dat in Leiden nog elk jaar wordt gevierd met een week lang oranjefeest. Al heeft dat tegenwoordig weinig meer met dijken te maken.

Slimme verdedigingsgordel
De tactiek beviel goed, de Spanjaarden waren niet opgewassen tegen zoveel nattigheid en vertrokken. Daarom werd het systeem doorontwikkeld en her en der toegepast, zoals in 1629 in ‘s Hertogenbosch. 
Het effectief gebleken idee van verdedigingsinundaties werd pas in 1672 als structureel systeem toegepast: een samenhangende linie van Gorinchem tot Muiden. In dat Rampjaar vielen Engeland, Frankrijk én twee Duitse vorstendommen de Republiek aan… 
We moesten dus wel een slim systeem inzetten. En zo werd de Oude Hollandse Waterlinie werkelijkheid: een structurele en permanente verdedigingslinie met een gordel van dijken, sluizen en onderwaterzettingen. Het doel was om het rijke westen, vooral Holland en Zeeland, te beschermen tegen vijandelijke invasies. Ditmaal geen Spanjaarden, maar andere Europese grootheden.

Nieuwe Hollandse Waterlinie
Na 1815, toen Nederland een onafhankelijk koninkrijk was, werd deze linie oostwaarts uitgebreid tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die ook Utrecht en omgeving moest beschermen. Forten, sluizen, dijken en inundatievelden vormden samen een slimme bufferzone die tot diep in de 20e eeuw een rol bleef spelen in het Nederlandse verdedigingsplan. We probeerden het nog in de Tweede Wereldoorlog: weilanden onder water, dijken open. Maar tegen bommenwerpers en parachutisten had zelfs onze slimste watertruc weinig kans.

Bijzondere nalatenschap
Vandaag de dag zijn de waterlinies vooral een indrukwekkend historisch landschap. Veel forten zijn omgetoverd tot musea, theatertjes of sfeervolle lunchplekken. Het systeem is zo uniek dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 2021 werd uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed. En het begon allemaal met een slimme list tegen de Spanjaarden. Zonder de durf van de Watergeuzen was het water misschien nooit een wapen geworden. Leiden had de honger misschien niet overleefd tijdens de Tachtigjarige Oorlog. En Nederland zou nu misschien geen onafhankelijk koninkrijk zijn. Hoog tijd om de volgende keer te leren over die opstandelingen op het water.

Nog niet verzadigd over deze onderwerpen?

Haal je kennis over waterlinies hier op: 
https://oudehollandsewaterlinie.nl/
https://www.hollandsewaterlinies.nl/nl

Hoe zat het ook alweer met de Tachtigjarige Oorlog? 
Lees hier verder

Of bekijk deze series: 

80 jaar oorlog:

Welkom in de 80-jarige oorlog: